Bego Montorio Uribarren

Bego Montorio Bilboko Santutxu auzoan 1959an jaiotako itzultzailea da, komiki ugariren euskaratzailea eta komiki itzulpengintzari buruzko hausnarketa eta ekarpen ugari egiten dituen zaletu eta aditua.

2000 urtetik aurrera euskaratu diren komiki gehienak itzultzeko ardura izan du Montoriok argitaletxe ezberdinentzat: Saure, Txalaparta, Astiberri...

Astiberrik euskarazko komikigintzarako pausua eman zuenetik Bego Montorio Uribarren izan da euskararazko bertsionen arduraduna, 2020ean Jon Muñozek itzuli dituen ‘Biga’ eta ‘Tigrea amesgaiztoaren kontra’ komikiak salbu. 

Montorioren biografia eta literaturgintzan itzulitako lanen zerrenda EZIEko webgunean irakurri daiteke. http://nordanor.eus/nor?id=62

KOMIKIZALETASUNA

Bego Montoriok maiz adierazi du komikizalea dela, eta ez da mugatu itzulpen lanera, difusio eta pedagogia lan handia egin baitu ere.

Komikiarekiko maitasuna nabarmen geratzen da ere 2015 urteko Senez aldizkarian Karlos del Olmok egindako elkarrizketan

http://www.eizie.eus/Argitalpenak/Senez/20091026/uribarren Karlos del Olmo: Zer gustatuko litzaizueke itzultzea, baldintza guztiak alde edukita? Orain arte euskaraz ez dagoen zer edo zer, edo egonda ere, zuen ekarria behar lukeen lanen bat?

Bego Montorio: Nire ekarria «behar» lukeen ezer ez dago. Baina gustatu, komikiak. Oso zalea naizelako, euskaraz gutxi daudelako; oraintxe, esate baterako, bat dut esku artean, Nabarra aldizkarian agertzen ari den komiki oso bitxi bat, oso kafkianoa, portuges batena, A pior banda do mundo. Hori ari naiz euskaratzen eta lana ematen dit, oso zale gutxi dira behar bada, izugarrizko lana ematen du, baina oso gustura ari naiz. Horrez gain ez daukat, horrela, ezer zehatzik esateko: «hau nahiko nuke». Orain arte, batzuetan deskubrituz joan naiz, eta eskaini dizkidaten itzulpenak deskubrimendua izan dira: «Aizu, begira, hau daukagu. Itzuliko zenuke?», irakurri eta esan: «Aizu, zer obra ona, bai gustura egingo dut!». Ez daukat ez egile ez obra jakin bat; generoetan, bai: komikiak.

Igor Leturiak 2017 urteko "Komikian ere berdintasunerantzat" artikuluan Montorioren komikizaletasunari buruzko hitz hauek jasotzen ditu: “adierazpidea bera maite dut, testua eta irudia uztartze horrek sormenari eskaintzen dion mundu zabal hori; adierazpide berezia da, eta oso emankorra; baditu bere mugak eta bere ahalak, literaturak bezalaxe, zineak bezalaxe, pinturak bezalaxe...”

Artikulu berean Montoriok haur garaiko irakurketa batzuk aipatzen ditu: Asterix, Tintin, Mortadelo eta Filemon... eta zein komiki mota duen gustukoen galdetuta, Bego Montoriori zaila egiten zaio zehaztea. “Agian errazagoa da zer ez dudan gustuko esatea. Superheroiak, batere ez, ez ditut irakurtzen. Manga, oso gutxi, ale bakanen bat. Mangetan nagusi ohi den irudi estiloa ez zait gustatzen, eta guztiz errepikakorra egiten zait. Manga oso interesgarriren bat ere irakurri dut, baina ez naiz ohitu. Gehien bat, komiki europarra irakurtzen dut, bai umorezkoak-ironikoak, bai abenturetakoak (gutxixeago), bai serie beltzekoak eta bestelakoak ere. Gustuko ditut serieak eta formatu handiko komikiak, baina nobela grafiko zenbaitekin guztiz maitemindu naiz. Lehen kolpean irudiak erakartzen edo uxatzen nau, eta ez naiz ‘linea zikina’ren bereziki zalea, baina estilo horretako istorio batzuek guztiz harrapatu naute. Labur esanda, nahiko orojalea naiz!”. 

2020 urtean Hitzen Uberan atarirako elkarrizketatu zuten.

KOMIKIGINTZARI EKARPENAK ETA HAUSNARKETAK KOMIKIGINTZAZ

2005 Senez aldizkarian artikulua.

• 2014 UEU: Komikigintza eta literaturaren irakaskuntza Ikastaroa iruzkina Komikeri webgunean

• 2017 Igor Leturiak Komikian ere berdintasunerantzat" artikuluan Montorioren hitzak eta ikuspegia jasotzen ditu.

• 2020 Bego Montorio Bizkaia Irratiko 'Irakurrieran' saioan Txikiberri sailaz mintzatu zen.

ITZULITAKO KOMIKIAK

Saure etxeak eman zion komikiak euskarara itzultzeko lehen aukera: Jean-Pierre Veys (gidoia) eta Nicolas Barral (irudiak)Arthur Conan Doylek asmatutako Sherlock Holmes detektibearen komikia sortu zuten frantsesez 1999/2001 urteen artean, eta Montoriok euskarara itzuli zituen 3 album 2002 urtean.

Beste literatur itzulpen lan batzuren ondoren, 2004tik aurrera Saure etxerako ere Popotka Sioux txikiaren 2 album itzuli zituen frantsesetik.

2008an Algebra Luis Duranen komikia euskara itzuli zuen Antxon Ugartek (jatorrizkoa gazteleraz 2004koa da) eta Montoriok gainbegiraketa lanak egin zituen.

2013an Jose Carlos Fernandesen Munduko bandarik txarrena sailaren lehen hiru liburukiak itzuli zituen portugesetik Txalapartarako(aurretik ale batzuk Nabarra aldizkarian agertu ziren), eta aipatu beharra dago Montoriok urte horretatik aurrera itzuli dituen lan gehienak komikiak izan direla.

Astiberriren euskarazko lerroan, 2014ean 3 komiki itzuli zituen: batetik gazteleraz urte batzuk lehenago argitaratu ziren Miguel eta Maria Gallardoren 'María eta biok' eta Paco Rocaren 'Zimurrak', eta bestetik euskal autoreen artean Javier de Isusiren 'Baleak ikusi ditut'.

2015 urtean Isusiren 'Asylum' itzuli zuen CEAR errefuxiatuen aldeko erakundearentzako, eta nabarmendu beharra dago Isusiren bi lan hauek aldiberean agertu zirela euskara eta gaztelerazko bertsioetan.

2015ean guztira 3 komiki itzuli zituen euskarara Montoriok: urte horretan Astiberrik hizkuntza ezberdinetan argitaratutako 'Maríak 20 urte ditu' (Gallardo aita alabarena) eta Alfonso Zapicoren Dublindarra (jatorrizkoa 2011koa da) eta hirugarrena lehen aipatutako Asylum.

2016 urtean Paco Rocaren Etxea lanaren euskarazko bertsioa egin zuen Montoriok (gazteleraz, katalanez eta euskaraz argitaratu zituen Astiberrik) eta urte berean frantsesetik itzuli zuen Frederik Peeters-Peeters-en Pilula urdinak (jatorrizkoa 2001koa da).

2017an Astiberrirako berriz ere Waluk komikiaren euskarazko bertsioa egin zuen Bego Montoriok.

2017an 2015ean euskarara itzulitako Asylum albuma berrargitaratu zuen Astiberrik.

2018ko maiatzean argitaratu zen 'Zubigileak' komikia (gazteleraz Los puentes de Mosku), Astiberriren eskutik: Euskadi Irratiko Faktoria irratsaioan Bego Montorio eta Eduardo Madina elkarrizketatu zituzten

2018 eta 2019an hurrenez hurren Emilio Ruiz eta Ana Miralles komikigileen Waluk Sailaren beste bi liburukiak argitaratu ziren euskaraz (hirugarren atalaren kasuan, batera argitaratu ziren jatorrizkoa gaztelaniaz eta Montorioren euskarazko bertsioa).

Montorioren itzulpenarekin, 2019an argitaratu zen gazteleraz zein euskaraz Mark Bellidoren gidoiaz eta Judith Vanistendael-en marrazkiekin osatutako "Salto" komikia (Astiberri 2019, 2016ean frantsesez, Le Lombard, Bruselas): Marc-ek lau urtez, ETAren mehatxupean zeuden euskal politikariak zaindu zituen, eta bizipen horretan oinarrituta idatzi zuen komikiaren gidoia.

2020 urtean Elizabeth Casillas eta Higinia Garay bizkaitarren 'Emakume guztiok' komikia itzuli zuen euskarara (Mundubat/Astiberri)

2020/2021 TXIKIBERRI ARGITALPEN-ZIGILUA

Astiberrik 6 urtez azpikoentzat 'Txikiberri' bilduma abiatu zuen 2020 urtean eta Bego Montorio arduratu da Komiki gehienen itzulpenaz.2020 urtean zehar dozena erdi komiki argitaratu ziren, eta 2021ean autore berri batzuren lanak eta zenbait sailen 2.liburukiak argitaratu ziren.

Bego Montorio Bizkaia Irratiko 'Irakurrieran' saioan Txikiberri sailaz mintzatu zen.

2021, HELDUENTZAKO KOMIKIGINTZA

2021 urtean euskara ekarri zituen batetik Susanna Martínek CEAR Euskadiren enkarguz sortutako 'Alde egin edo hil' komikia eta bestetik 'Jacob, gaueko langilea', Txalapartak frantziar komikigintzatik euskara eta gaztelerara ekarritako komikia.

2022/2023 TXIKIBERRI ARGITALPEN-ZIGILUA

Azken urteotan komikigintzan haur eta gazte komikigintzako lanak itzuli ditu:

• Galiziarretik Uxío sailaren bigarren liburukia
• Gazteleratik 'Iratxo txikia eta shatranj partida' eta Lucas Ferreyra argentinarraren 'Piqo-Piqo eta Indotxinako txipiroi erraldoi izugarria'.
• Frantsesetik Biga saileko komikiak

2024 ASTIBERRI ETA CARTEM COMIC-erako LANEAN

Frantsesetik 'Biga' sailaren 6. eta 7. liburukiak ekarri ditu euskarara eta baita ere Cartem Comics zigiluak euskaraz argitaratu duen lehen komikia: frantziar estatuko Jean-Michel Coblence eta Younn Locard egileek sortutako 'Munduaren itzulia 80 egunean'.

Gazteleratik 'Iratxo txikia' sailaren bigarren librukia euskaratu du.

Helduentzako Paco Rocaren 'Ahanzturaren leizea' ekarri du euskarara.

BEGO MONTORIOK EGINDAKO KOMIKI ITZULPENAK

DATA	IZENBURUA	ARGITARATZAILEA	GIDOIA	MARRAZKIAK	JATORRIZKO HIZKUNTZA	ITZULTZAILEA	JATORRIZKOAREN URTEA
2024 08 ABUZTUA	Ahanzturaren leizea	Astiberri	Paco Roca Rodrigo Terrasa	Paco Roca	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2023 (Astiberri)
2024 07 UZTAILA	Biga 7. Txantxak sortzeko makina BIGA SAILA	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Romain Pujol	Vincent Caut	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2020 Avni 7(Milan editeur)
2024 APIRILA	Iratxo txikia eta ibarreko munstroa	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Álvaro Ortiz	Álvaro Ortiz	Jatorrizkoa gazteleraz	Bego Montorio Uribarren	2024 'La pequeña genia y el monstruo del valle'(Astiberri)
2024 03 MARTXOA	Munduaren itzulia 80 egunean	Cartem Comics	Jean-Michel Coblence Julio Verneren eleberriaren egokitzapena	Younn Locard	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2021 Le tour du monde en 80 jours (Casterman)
2024 02 OTSAILA	Biga 6. Arrosa koloreko bizitza BIGA SAILA	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Romain Pujol	Vincent Caut	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2019 Avni 6(Milan editeur)
2023 1O URRIA	Piqo-Piqo eta Indotxinako txipiroi erraldoi izugarria	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Lucas Ferreyra	Lucas Ferreyra	Jatorrizkoa gazteleraz	Bego Montorio Uribarren	2023, aldiberean gazteleraz eta katalanez
2023 05 MAIATZA	Biga 5. Bat eta bakarra BIGA SAILA	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Romain Pujol	Vincent Caut	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2018 Avni 5(Milan editeur)
2023 O3 MARTXOA	Uxío eta lagunak Uxío Saila 2	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Martín Romero	Martín Romero	Jatorrizkoa galegoz	Bego Montorio Uribarren	2023 O3, Astiberrik aldiberean galegoz, euskaraz, gazteleraz, katalanez
2022 07 UZTAILA	Biga 4. Biga endreda-makila BIGA SAILA	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Romain Pujol	Vincent Caut	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2017 Avni 4(Milan editeur)
2022 MAIATZA	Iratxo txikia eta shatranj partida	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Álvaro Ortiz	Álvaro Ortiz	Jatorrizkoa gazteleraz	Bego Montorio Uribarren	2022 'La pequeña genia y la partida de shatranj'(Astiberri)
2021 11 AZAROA	Jacob. Gaueko langilea	Txalaparta	Matz	Léonard Chemineau	Frantsesez Jatorrizkoa	Bego Montorio Uribarren	2017 'Le Travailleur de la nuit', Edit Rue de Sèvres
2021 IRAILA	Alde egin edo hil	CEAR Euskadi	Susanna Martín	Susanna Martín	Edizio elebiduna	Bego Montorio Uribarren	2021
2021 06 EKAINA	Claude eta Morino 2. Zorionak zuri! Claude eta Morino Saila	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Adrien Albert	Adrien Albert	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2019, "Claude et Morino 2" Joyeux Anniversaire!, Editions L'école des loisirs
2021 03 MARTXOA	Patti eta inurriak	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Anouk Ricard	Anouk Ricard	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2010 'Patty et les fourmis' (Gallimard Bd)
2020 07 UZTAILA	Emakume guztiok	Mundubat/Astiberri	Elizabeth Casillas	Higinia Garay	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2020, aldiberean euskaraz eta gazteleraz "Todas Nosotras" Astiberri
2020 07 UZTAILA	Uxío Uxío Saila 1	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Martín Romero	Martín Romero	Jatorrizkoa galegoz	Bego Montorio Uribarren	2020, Astiberri, aldiberean galegoz, euskaraz, gazteleraz, katalanez
05 MAIATZAK 28	Claude eta Morino 1. Madarikazioa	Astiberri Txikiberri Argitalpen-zigilua	Adrien Albert	Adrien Albert	Jatorrizkoa frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2018, "Claude et Morino 1", Editions L'école des loisirs
2019 10 URRIA	Salto	Astiberri	Mark Bellido	Judith Vanistendael	Gazteleraz jatorrizkoa	Bego Montorio Uribarren	2016, frantsesez argitaratu zen "Salto" komikia (Le Lombard, Bruselas)
2019 04 APIRILA	Waluk 3: Txakur handiaren bidea	Astiberri	Emilio Ruiz	Ana Miralles	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2019, Waluk La ruta del Can Mayor Astiberri
2018 ABENDUA	Waluk 2: Bidaia handia	Astiberri	Emilio Ruiz	Ana Miralles	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2017, Waluk La gran travesiaAstiberri
2018 05 MAIATZA	Zubigileak	Astiberri	Alfonso Zapico	Alfonso Zapico	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2018 Los puentes de Moscú (Astiberri)
2017 10 URRIA	Waluk	Astiberri	Emilio Ruiz	Ana Miralles	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2011, Waluk Astiberri
2016 10 URRIA	Pilula urdinak	Astiberri	Frederik Peeters	Frederik Peeters	Frantsesetik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2001 Frantsesez (Atrabile) 2003 Gazteleraz (Astiberri)
2016 06 EKAINA	Etxea	Astiberri	Paco Roca	Paco Roca	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2016 06 EKAINA (Astiberri)
2015	Dublindarra	Astiberri	Alfonso Zapico	Alfonso Zapico	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren Eskarne Mujika Gallastegi	2011 Dublinés (Astiberri)
2015	Mariak 20 urte ditu	Astiberri	Miguel Gallardo / Maria Gallardo	Miguel Gallardo	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2015 (Astiberri)
2015 11 AZAROA	Asylum	CEAR-Euskadi	Javier de Isusi	Javier de Isusi	Edizio elebiduna	Bego Montorio Uribarren	2015
2014 05 MAIATZA	Baleak ikusi ditut	Astiberri	Javier de Isusi	Javier de Isusi	Edizio elebiduna	Bego Montorio Uribarren	2014 05 Maiatza Gazteleraz "He visto Ballenas" (Astiberri)
2014	Zimurrak	Astiberri	Paco Roca	Paco Roca	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2007-04 Frantsesez "Rides"(Delcourt) 2007-11 Gazteleraz "Arrugas" (Astiberri)
2014	Maria eta biok	Astiberri	Miguel Gallardo / Maria Gallardo	Miguel Gallardo	Gazteleratik itzulia	Bego Montorio Uribarren	2007
2013	Munduko bandarik txarrena	Txalaparta	Jose Carlos Fernandes	Jose Carlos Fernandes	Portugesetik itzulia	Bego Montorio Uribarren
2004	Popotka xiux txikia, Iktomiren irakasgaia	Saure	David Chauvel	Fred Simon	Jatorrizkoa Frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2002 La Leçon d'Inktomi (Delcourt)
2002	Baker street 1 : Sherlock Holmes ez da ezeren beldur	Saure	Pierre Veys	Nicolas Barral	Jatorrizkoa Frantsesez	Bego Montorio Uribarren	1999, Sherlock Holmes n'a peur de rien (Delcourt)
2002	Baker street 2 : Sherlock Holmes eta kirol arriskutsuetako elkartea	Saure	Pierre Veys	Nicolas Barral	Jatorrizkoa Frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2001, Sherlock Holmes et le Club des sports dangereux (Delcourt)
2002	Baker street 3 : Sherlock Holmes. Kameliako gizonak	Saure	Pierre Veys	Nicolas Barral	Jatorrizkoa Frantsesez	Bego Montorio Uribarren	2002, Sherlock Holmes et les Hommes du Camellia (Delcourt)

Bego Montoriok egindako komiki itzulpenen berralgitalpenak

DATA	IZENBURUA	ARGITARATZAILEA	GIDOIA	MARRAZKIAK	JATORRIZKO HIZKUNTZA	ITZULTZAILEA	JATORRIZKOAREN URTEA
02 OTSAILA	Asylum	Bigarren argitaraldia: Astiberri-CEAR-Euskadi	Javier de Isusi	Javier de Isusi	Edizio elebiduna	Bego Montorio Uribarren	2015ean CEAR-ek argitaratutako lanaren berrargitalpena